Protez hakkında bilgiler

Protez vücudun eksik bölümünün yerine geçen ve onun işlevini üstlenen yapay parçadır. Bazı gelişmiş ülkelerde her 500 kişiden birinde böyle yapay bir uzuv kol yada bacak vardır. Kol yada bacak kesilmelerinin yüzde 72’sinin nedeni şeker yada damar hastalıklarıdır. Vakaların çoğu belli bir yaştan sonra belli bir yaştan sonra damarların işlevlerini tam olarak gerçekleştirememesiyle meydana gelir. Şeker hastalığı bu durumu ciddileştiren artı bir etken olur. Ayrıca ufak bir yaranın ihmal edilmesi sonucu oluşan kangren vakalarına da rastlanılmaktadır. Uzuvların uç noktalarında ufak bir duyarsızlık söz konusu olduğunda ufak bir yaranın hiç fark edilmeden giderek çok ciddi sorunlar meydana getireceği biliniyor.

Şeker hastaları arasında uzuv kaybına genellikle 60 – 65 yaşları arasında rastlanır. Kontrol altına alınmayan vakalarda 10 yıl içinde bu ihtimal artmaktadır. 60 yaşın üzerinde ve damar dolaşım yetersizliği olan hastalar tedavi edilmediklerinde uzuv kaybı söz konusu olabilir. Uç noktalardan kan temininin mümkün olmadığı hallerde de kangren söz konusudur.

Kol ve bacak kesilmesi vakalarının yüzde 21’i kaza sonucunda ve uzuvlarda büyük ve telafi edilmesi mümkün olmayan hasarlardan kaynaklanmaktadır. Gençlerin neden oldukları otomobil kazaları, işyeri kazaları, ev kazaları ve elektrik çarpması sonucunda oluşan hasarlar bu türdendir. Uzuv kaybında kanserin rolü yüzde 5, doğuştan olan şekil bozukluklarının rolü ise yüzde 1’dir. Uzuv kesilmesinden sonra belli bir nekahat döneminin geçmesi gerekir. Ancak bu sürenin sonunda protez takılabilir.

Kozmetik El

Ön kolla ilgili olan durumlarda üç tip protez kullanılmaktadır. Bunlardan biri hareket etmeyen kozmetik eldir. Bu tip cam elyafından bir köpüğün bir çubuğun etrafına sarılmasıyla meydana gelir. Bu tip çok fonksiyonel değildir. Çünkü parmakların hareketi ancak sağlam olan diğer elin hareketlendirmesiyle olur. Avantajı ise hafif olması ve diğer elin formuna uygun yapıldığından görüntüsünün kısmen doğal olmasıdır.

Kablolu ve Bantlı
Kol Protezi

En yaygın kullanımı olanda bantlar ve kablodan oluşan sistemdir. Bu sistem bir yandan takma kolu tutarken, bir yandan da el yada kancanın hareketini sağlar. Bir yandan da el yada kancanın hareketini sağlar. Ters omuza takılan kemerden çıkan çelik bir kablo kanca yada ele uzanır. Sağlam el yada omuzun hareketiyle kablo sıkışır ve takma el hareket eder.

Elektronik Yapay El

Bir başka askılı sistemdeyse vakumlu soket kullanılır. Bazı halde bu sistem bir kablolu sistemle beraber olabilir. Bu kadın 3.tip yapay kolu kullanıyor. Bu elektrik akımlı bir protezdir. Bu aygıt pille çalışır. Bu tip yapay el protezin içine hastanın kendi kaslarının kasılmasıyla etkinleşen elektrotlar yerleştirilir.

Elektronik yapay kol

Kas kasılmalarının neden olduğu elektrik akımı elektronik aygıtlar ve piller aracılığıyla güçlendirilerek hareketler düzenlenir. Bu tip yapay el isteğe göre açılıp kapanır. Ön kolun kesilmesi sonucunda özel bir cerrahi girişimle kemiğin ucundaki yumruya takılan askı sistemi kullanılabilir. Özel yapımlı bir soket pontil denilen kemiğin ucundaki yumruya oturtulur. Bu yöntemde omuz kemeri olmaksızın kişi el hareketlerini denetleyebilir. Bir eldivenle hem görüntü hem fonksiyon bakımından en uygun ve estetik yöntemlerden biri olmakla beraber diğer modellerden daha ağır ve arızalara açık bir yöntemdir.

Yapay eller tutucu olarak kullanılan aygıta göre sınıflanabilir. Biyo-elektrik el, mekanik el ve kanca. Bu yapay ellerde kauçuk kaplanmış tahta, metal yada plastik malzemeler kullanılabilir ve plastik kaplanmıştır. Görünen kısma istenen cilt rengi reçine ile verilir.

Mekanik eller diğer elden gelen bir kabloyla kontrol edilir. Başparmak, işaret parmağı ve orta parmak hareketlidir.

Biyo-elektrik eller bir objeyi başparmak ve işaret parmağıyla tutar. El açılıp kapanabilir ve ekseni üzerinde hareket eder. Büyük eşyaları tutmakta zorluğu yoktur. Ama ufak objeleri tutmakta kanca daha kullanışlıdır.

Elektronik El

En fonksiyonel el tutmayı kontrol eden başparmağın yörüngesinde çalışır. Başparmağın dışındaki parmaklar kademeli olarak ayarlanmıştır. Silindir gibi yuvarlak ve düz objeleri başarıyla tutarlar.

Yapay Dirsek

Bütün kolun kesilmesi halinde elektrik devresiyle hareket eden yapay bir dirsek kullanma gereği vardır. Ters çekişli askı sistemi de kullanılabilir. Çok yaygın olmamakla birlikte mio elektrikli dirseklerde vardır. Protezlerde bilgisayar destekli tasarımların kullanılması bu sahadaki gelişmeleri hızlandırmıştır. Özel bir teknik kullanılarak ve lazer okuyucuyla kesilmiş bir uzvu ekrana aktarmak mümkün olmaktadır.

Yapay Bacak

İki tip yapay ayak vardır. Dış kabuk şeklinde olanlar ve içi iskelet biçiminde olanlar. Bunlardan birincisi hafif tahtadan yada sıkıştırılmış köpükten yapılır. Diğer bacak örnek alınarak yapay bacağa şekil verilir. Ve yapay bacak sokete yapıştırılır. Bacak ve soket reçine ile kaplanır.

Yapay Ayak

İç iskelet biçimindeki yapay bacakta sokete bir alüminyum tüp sabitlenir. Bu armatür bir köpükle kaplanır ve protez uzmanı onu diğer bacağa uygun biçimde şekillendirir. Bu yapay bacak tipi yumuşak kabukludur. Tahta bir yapı plastikle kaplanmıştır. Şoklara dayanıklılığı temin için topuk nispeten yumuşaktır. Hareket bilekten değil dizden sağlanır. Erkekler için yapılanların topuğu, kadınlarınkine oranla daha alçak topukludur. Bacak ayağa bir vida ile bağlanır. Ayak parmaklarının kısmi kesiminde yapay parmak uçları olan deride yapılmış bir eldiven gibidir ve ayakkabının içine yerleştirilir.

Endolik Yapay Bacak

Diz üstünden yapılan ampütasyonlarda, soket cam elyafı ve köpükten yapılır ve havalandırma delikleri vardır. Endolikten yapılan yapay bacaklar karbon elyafından yapılmışlardır. Diğerlerine oranla daha hafif ve daha kullanışlıdır. Kolay hareket eden işlevsel eklemler kesik bacağı hareket ettirir.

Uzuv kesilmesinden sonra uzunca bir nekahat dönemi söz konusudur. Hasta güç kazanmalı ve bir uzvunun yokluğuna ve teknik yardımla yaşamaya alışmalıdır. Bu dönmede hasta yeni bir fiziksel ortama girmiştir ve sağlıklı uzuvlarının yeteneklerini daha özenli ve daha verimli kullanarak bu eksiği olabildiğince gidermeyi öğrenir. Bu süreç oldukça karışık zahmetli ve her olayda ayrı özellikler taşıyan süreçtir. Fiziki müdahalelere ek olarak psikolojik destek ve bazı toplantılara katılmak yararlı olur.

Birçok uzmanın müşterek ve uyumlu müdahalesi kişinin bu eksikliği olabildiğince sorunsuz yaşamasını sağlamak açısından faydalıdır. Fizyoterapistler başta olmak üzere diyet uzmanı, hemşireler, protez uzmanları ve psikologlar bunlardan bazılarıdır.

Fizyoterapist hastanın fiziki durumu değerlendirerek, protez uzmanlarıyla beraber egzersizler yoluyla hastası olabildiğince eski haline getirmeye çalışır. Hasta eksik uzuv ve bir protez ile yaşamını sürdürme yollarını böylelikle öğrenecektir. Meşguliyetle tedavi uzmanı hastanın kişisel ve toplumsal etkinliklerini devam ettirmesi konusunda ona yardımcı olur.

Hemşire değişik tedavi yöntemlerinin gelişmesini takipte ve uzmanlar arasında bilgi akımını teminde hastaya yardımcıdır. Hastanın yaşam tarzına göre günlük ihtiyaçlarını not ederek bunların karşılanması konusunda uzmanların önerilerini uygular.

Psikolog hastaya ruhsal açıdan yardımcı olur. Protez takılıncaya kadar birkaç ayın geçmesi gerekir. Bu dönemde hasta sadece fiziki açıdan değil özellikle bu durumun hastada ruhsal açıdan da sorunlar oluşturur. Psikolog bu bakımdan hastaya yardımcı olur. Hastanın bir aşağılık kompleksine kapılıp, özgüvenini yitirmemesine özen gösterilmelidir. Karamsar bir havaya girme hastanın var olan yeteneklerini de etkiler. Bazı hastalarsa durumlarını hiç önemsemez gibi görünebilirler. Aslında bu kadar umursamazlığa da sağlıklı bir durum denilemez. Bu durumdaki kişiler yapay uzuv kullanmaya ve kabullenmeye yanaşmazlar.

Protez ile Yürüme

Rehabilitasyon süresi ve başarısı hastanın yaşına, motivasyonuna ve yapılan ampütasyonun şekline göre değişir. Hasta ortaya çıkan her sorunu ister fiziksel ister ruhsal ister protez ile ilgili olsun uzmanlara bildirmelidir. Tabi ki bu özürlülük durumunda en önemli kişi hastanın kendisidir. Öz güvenini yitirmemesi ve verilen tavsiyelere uygun hareket etmemesi halinde yaşamını olabildiğince normal sürdürecektir.