Stres hakkında bilgiler

Stres

Çağımızın modern yaşamı hayatımıza bir yandan refah ve konfor getirirken bir yandan da olumsuz yan etkilen getirmiştir. Hareket halinde olan bir toplumda yaşıyoruz. Değişimler heyecan vericidir. Ama beraberlerinde bir belirsizlik, güvensizlik ortamını da getirirler. Gün geçtikçe daha stresli bir yaşam içine girerken baskı altında geçen saatler, bir yerlere yetişme telaşı, ister işte ister evde olsun erişilecek hedefler her gün artıyor. Stres zamanla bir insanın fiziksel ve ruhsal sağlığını tehdit etmeye başlar. Gerçekten de ya büyük ya küçük ya üzen yada sevindirici birçok olay stres kaynağıdır.


Peki stres nedir?

Gerginlik olarak da bildiğimiz stres canlının zihinsel yada fizyolojik işlevlerini kesintiye uğratan gerginlik yada dış etkidir. Her zaman olumsuz nazarda baktığımız stresin olumlu yönleri de vardır. Stresin zaman zaman fiziksel belirtileri de vardır. Örneğin kalp çarpıntısı, yüksek tansiyon ve baş ağrısı. Bu şikayetlerin bir uzman tarafından dikkatle incelenmesi gerekir. Çünkü sebep beklide fiziksel bir rahatsızlıktır. Hastadaki belirtiler gerçekten de stresten ileri geliyorsa doktor strese neden olan sebepleri ortadan kaldırmaya çalışır. Doktor doğrudan bir ilaç tedavisine girebilir ama ilk yapılması gereken şey tıpkı diğer hastalıklarda olduğu gibi olayın nedenlerine inmektir. Doktor hastasını bir başka uzmana da yönlendirebilir. Örneğin stresle baş etmesine yardımcı olacak bir psikoloğa.

Streste her bir durum vücutta genel uyum sendromu diyebileceğimiz bir seri reaksiyon meydana getirir. İlk tepki şaşkınlık, alarm tepkisidir. Ondan sonra vücudun uyum göstermek için direnç tepkisi başlar. En sonunda tükenmişlik hissi gelir ki, bu sırada duruma uyumda gösterilmiş olabilir; uyum gayretlerinden vazgeçilmiş de olabilir. Alarm sinyalleri beyindeki hipotalamus bölgesine yollanır. Bu bölge sinyalleri hipofiz bezine yollar ve bu bez güçlü bir ağrı kesici olan endorfin salgılar. ASDH olarak bilinen hormon salgılamasına hız verir. ASDH ta ki artış böbreklerin üstündeki adrenalin bezlerini harekete geçirir. Bu ufak organlar üç tip hormon salgılar. Epinefrin, norepinefrin ve kortizondur. Bu hormonlar dolaşım sistemi, solunum sistemi ve vücudun kan şekerini etkiler. Kalp atışları artar, solunum hızlanır, kan basıncı yükselir, kaslar gerginleşir ve deri solgunlaşır.

İnsan vücudu yaşamı boyunca güneş çarpmasından, kırıklara, kazalara kadar sayısız fiziksel sorunla karşılaşır. Ama vücudumuza esas zararı sağlıksız alışkanlıklarımızla biz kendimiz veririz. Örneğin yanlış ve aşırı beslenmek, sigara, alkol kullanmak gibi her gün tekrarladığımız basit olaylarla. Aşırı yemekten dolayı aldıkları fazla kiloları atmak isteyenlerimiz, mucizevi diyet peşinde dengesiz bir yemek rejiminin takipçisi olurlar. Bazıları belirli bir süre neredeyse hiçbir şey yemezler. Bu tür davranışların hepsi vücudumuzu anlamsız bir gerginliğe soktuğu için zararlıdır. Beslenme rejimindeki yanlışlıklar strese mükemmel bir arkadaştır. Gereğinden çok şekerli yağlı besinler gibi kahve, alkol ve uyuşturucularda vücudumuzun üstesinden gelemeyeceği bir dengesizlik meydana getirir. Şeker, damar sertliği, kalp ve damar hastalıklarına neden olur.

Günümüzde iş hayatı kadın olsun, erkek olsun, ister amir olsun, ister memur olsun herkes için önemli bir gerginlik kaynağıdır. Stres kelimesi olumsuz anlamda, bize bunaltı ve sıkıntı veren bir unsurdur. Devamlı aynı işi yapmak, karanlık ortamlar, gürültü kirliliği, yetişme telaşı ve iş yaşamındaki sorunlu ilişkiler insanı fiziksel ve ruhsal açıdan yorar. Bazı mesleklerin doğasında stres vardır. Ama stresin zaman zaman olumlu etkilerinin de olduğundan da söz etmiştik.


Stresin Faydaları

Bazı bünyeler stres altında oldukları zaman daha başarılı olurlar. Kapasiteleri artar ve yaratıcılıkları ön plana çıkar. Performansları düzelir. Aslında stresin dozu ve etkisi kişiden kişiye değişir. Bir insan için yıkım olan bir olay yada ortam bir başkası için sadece heyecan verici olabilir. Zaten ideal olan insanların rahatlıkla dayanabilecekleri bir stres ortamına yakın yaşamalarıdır. Strese dayanamayan ve rutin bir yaşamı tercih eden insanlar çok ağır sorumluluklar ve değişkenlikler taşıyan ortamlarda başarılı olamazlar. Buna karşın bir şeyler ile mücadele etmek yeni yeni şeyler öğrenmek ve uygulamak ve sorun çözmekten hoşlanan insanlar durağan ve stresten tamamen uzak bir ortamdan sıkılabilirler.

İş yaşamı gereği hızlı karar almak zorunda olan ve mesleği icabı stresli bir ortamda çalışan kişi için en çok gerginliğe yol açan unsur gerekli yetkinin sahibi olamamaktır. Örneğin orta kademe idarecileri, hemşireleri, asistanları bu grupta sayabiliriz. Bazı insanların stresli ortamları tercih ettiklerini biliyoruz. Yarışmaya dayanan sporları yaparken yaşanan belirli ölçüdeki stres sporcuyu motive edip güçlendirecek ve başarı şansını artıracaktır. Ne var ki bu motivasyon ve gerginliği yapay bir şekilde bir takım bazı kimyasallardan almak son derece tehlikeli ve zararlıdır.

Stres çocuklar içinde geçerli bir duygudur. Bir çocuğun günlük yaşamında da değişik stres nedenleri vardır. Çocuk bahçesindeki bir tartışma, anne babaların boşanmaları, yada alkol bağımlılarının çocukları hatta okulun ilk günleri. Çocuğun başa çıkamayacağı yada başa çıksa bile zorlanacağı bir olayla karşılaşması halinde olumsuz anlamda bir stres duygusu gerçekleşecektir. Çocukların karşılaştıkları olaylara tepkileri farklıdır. Bazıları önemli bir olayın etkilerini çabucak atlatırken bazıları günlerce kendilerini bu etkiden kurtaramayabilirler. Bir çocuk stres içine girer ve bu durumu normalin ötesinde devam ederse bunun nedenlerine inilmesi gerekir. Bunu tespit ruhsal durumun normale dönmesi için önemli bir adımdır. Örneğin anne ve baba çocuğun yeteneklerini aşan beklentiler içinde olabilir. Bu durumun çocukta devamlılık taşıyan bir etkisi olabilir ve burada davranış değişikliği yapması gereken çocuk değil anne babadır. Bazı hallerde bazı çocuklar için psikoterapi gerekebilir. Çocuklara uygulanan tedavi yöntemleri genellikle oyun şeklinde olduğu için büyüklerinkinden oldukça farklıdır.

Lise son sınıf ve üniversite çağındaki çocuklar için eğitim yılının son ayları sınav hazırlıkları nedeniyle gerginliğe uygun dönemlerdir. Ama bu gerginlik çocuk tarafından olumlu bir yöne kanalize edilirse bu onun eğitimdeki başarısını arttıracaktır. Ama bazen stresin olumsuz etkileri çocuğu normal başarı ve performansının altına çeker. Genellikle yaşlanmanın olgunluk ve ciddiyet getirdiği söylenir. Ama bu stres getirmeyeceği anlamına gelmez. Neden ve şiddeti değişebilir ama çağımız insanları yaşamlarının sonuna kadar stres meydana getirecek olaylarla karşılaşacaklardır.

Yaşlılığın doğal, fiziksel ve ruhsal yorgunluğu, görmede yada işitmede fazla kayda değer olmasa da meydana gelebilecek bu tip gerilemeler. Bazıları için ciddi stres nedeni olabilir. Yaşlıları strese sokan nedenlerin başında olası sağlık sorunları ve bu sorunlara karşı alacakları hizmetin şartları ve yeterliliğidir. Devlet bürokrasisinin getirebileceği zorlukları aşmak alınacak hizmette belirli bir niteliğin olmaması kendisini artık güçsüz ve çaresiz hisseden yaşlıları devamlı bir gerginlik içinde tutabilir.

Aslında şurası muhakkaktır ki çağımızın yaşam koşullarında stresten tamamen uzak kalmak mümkün değildir. Ancak olumsuz sonuçları hafifletmek mümkündür. Doğrudan ilişkili olmasa da sağlıklı beslenmenin kişinin fizik ve moral yapısı üzerinde ki olumsu etkisi strese olan direnci arttıracaktır. Bunun için yemek saatlerinin düzenli olmasının dışında sütlü, tahıl, sebze ve meyve, et ve proteinli dört grup besinden de yeterli miktarlarda yemek gereklidir. Şekerli, tuzlu ve yağlı besinlerden kaçınmakta fayda vardır. Ayrıca dinlenme ve vücudu rahatlatma yöntemleri de önemlidir. Gerginliği azaltan birçok vücudu rahatlatma yöntemi vardır.

Bu yöntemlerden biri ses ile rahatlamadır. Stresin vücutta biriken aşırı enerjiden güç aldığı görüşünde olanlar bu yöntemin öncüleridir. Onlara göre bağırmak, şarkı söylemek yada sesle ve sözle deşarj olmak strese neden olan enerjinin vücuttan atılması için etkin bir yoldur.

Meditasyon ve derin derin nefes almakta strese iyi gelecek metotlar arasındadır. Ayrıca açık havada ailecek şöyle güzel bir gezinti ve egzersizde kişiyi stresten uzaklaştıracak rahatlama yollarıdır.

Yorucu bir günden sonra müzik dinlemenin ve sıcak bir duş almanın vücudu rahatlatıp strese karşı güçlenmeyi sağlayacağı bilinir. Yüzme havuzları ve saunalarda vücudun rahatlayıp, sinirlerin gerginliğini atacakları yerlerdir.

Gülmek, günün sıkıntılarından ve strese neden olan olay ve düşüncelerden geçici olarak da olsa uzaklaşmaktır.

Masajın bedeni rahatlatıcı etkisi yanında insan ruhunu da rahatlattığı tespit edilmiştir. Yeter ki bunun için yeterli zaman ve imkan bulunabilsin. Dünyaya ilk göz açışımız olan doğum anı bile büyük bir stres nedenidir. Demek ki bu olguyla açıyoruz gözlerimizi bunu da dikkate alırsak fizik ve moral sağlığımızı bu olguyla mücadeleye hazır ve güçlü tutmanın önemini çok daha iyi anlayabiliriz.