Yanıklar ve dereceleri hakkında bilgiler

1. Derece Yanık, Su Toplama

Yanıkların yarısından fazlası ev ortamında oluşur. Aslında bunların bir kısmı önlenebilir kazalardır. Yanık ilk olarak deriyi etkiler. Hafif yanıklardan başlayıp çok ciddi ve yaşamsal dereceye kadar gidenleri olabilir. Bu yakıcı unsurun ısısı, yanığın derinliği ve kapladığı alana göre değişir.

Deri sadece güzelliği yansıtan bir unsur değil, bir çok işlevi olan organımızdır. Bu organı sadece vücudun bir örtüsü olarak alamayız. O yaşayan bir dokudur. Vücudumuzun en geniş organının işlevlerinden belki de en önemlisi vücudu mikroplara ve enfeksiyonlara karşı korumaktır.

Deri Yenilenmesi

Dışta yer alan üst deri epidermis ve bu katmanın altındaki deri dermistir. Üst deri 1 mm’den daha ince dayanıklı ve esnek, su geçirmez ve son derece duyarlı bir yapıdadır. Sağlıklı bir bünyede üst deri hücreleri devamlı dökülerek yeni deri hücreleri kabaca 1 ayda en alt katmandan yüzeye doğru çıkıp yeni üst deriyi oluşturur.

Epidermisten 20 kat daha kalın olan alt deri, derinin dokunmayı, ısıyı ve basıncı hisseden sinir uçlarının bulunduğu katmandır. Besinleri taşıyan kan damarları alt derinin sonundaki ağsı katmandadır. Ağsı katman deriyi dayanıklı ve esnek yapan kolajen ve bağ doku liflerinden oluşur. Alt derinin altındaki dokularda kas katmanları, vücudun ihtiyacı halinde kullanılmak üzere depolanan yağ katmanları yer alır. Kan damarları, kemikler ve tendonlar da deri altı dokularındandır. Yanıklar deriyi ve çevresindeki dokuları yıkıma uğratır.

Elektrik Çarpması Yanığı

Yanıkların hepsi ateşten ileri gelmez. Sıvı, katı cisimler ve hatta aşırı soğuk bile bir yanığa neden olabilir. Güneşte deriyi yakan bir özelliğe sahiptir. Yanığın ciddiyeti yakıcı elamanın sıcaklığına, etki süresine ve vücuttaki etki alanına göre değişir. Elektrik ve ultraviyolenin neden olduğu yanıklar acil sıhhi müdahale gerektiren son derece ciddi yanıklardır. Neyse ki bunlara çok sık rastlanılmamaktadır.

1. Derece Yanıklar

Birinci Derece Yanık

Güneş yanığı gibi 1. Derece yanıkta derinin sadece dış katmanı örselenir. Deri kızarır, su toplayabilir, acır ve dış uyarılara karşı aşırı duyarlı hale gelir. Üst derinin hemen altındaki deri hücreleri yanık deriyi 1 hafta içinde herhangi bir iz bırakmadan yeniler. Daha ciddi olanlarında su toplaması görülür. Bu hemen olabileceği gibi 6 – 7 saat içinde de olabilir.

2. Derece Yanıklar

İkinci Derece Yanık

İkinci derece yanıklar yüzeysel ve derine işlemiş yanıklar olarak gruplandırılır. Yüzeysel 2. Derece yanıklarda epidermis ve altındaki canlı hücre katmanı etkilenmiştir ama yağ ve ter bezlerinde bir yanık etkisi görülmez. Bu bezlerin ürettiği canlı hücreler üst deriyi 2 hafta içinde yeniler. İyileşmeden sonra kalırsa çok az bir iz kalır.

Derine işleyen ikinci derece yanıklarda yanık daha ciddidir. Sadece üst deri ve canlı hücre katmanı değil, alt deri ve yağ bezleri de zarar görmüştür. Ter bezlerine bir şey olmamıştır ama tek başına ter bezleri üst deriyi yenileyemez ve deride içi sıvı dolu kesecikler oluşur.

3. Derece Yanıklar

Üçüncü Derece Yanık

Üçüncü derece yanıklar en ciddi olan yanıklardır. Üst deriyi ve alt deriyi tamamen yakmış, deri altı dokularındaki adale, kemik ve tendonlara kadar etki göstermiştir. Sinir uçları da yandığı için dokunulduğunda bile acı hissi duyulmaz.

Yanık ciddiyse kişi mutlaka hastaneye kaldırılmalıdır. Hasta genellikle anestezi altında ameliyata alınır ve örselenen dokuların tamamı kazınır. Ve genelde hastanın kendi derisinden hazırlanan parçalarla yara kapatılır. Hastanın derisinin yüzde 70 - 80’nin yandığı durumlarda hastanın kendi derisinden yararlanmak mümkün değildir. Bu gibi durumlarda organ bağışı ile temin edilen deri parçalarından yararlanmak gerekir. Bir yanık kurbanı için bu deri parçalarının yaşamsal önemi vardır. Ama sadece hastanın kendisinden alınan parçalar kalıcı olabilir.

Plastik cerrahinin yamanan derinin seçiminde zor bir tercih karşısında olmasının nedeni deri ne kadar inceyse başarı şansının da iz kalma ihtimalinin de o kadar fazla oluşudur. Tehlikeyi atlattıktan sonra tamamen iyileşmek için hastanın da yapması gereken şeyler vardır. Yaraların temizlenip gereksiz hücrelerin atılması için antiseptik eriyiklerin bulunduğu suyla banyo yapmak faydalıdır. Ayrıca su içinde yapılan fizik tedavi seansları gerekebilir. Yanığın tedavisinden sonra deride çok kalın bir yapı ve göze hoş görünmeyen izler kalırsa ilerde plastik cerrahi yöntemiyle bu izler yok edilebilir yada azaltılabilir.


Laboratuvarda Deri Üretimi

Laboratuvarlarda deri yetiştiren yeni bir teknolojiyle inanılmaz sonuçlar alınmaya başlanmıştır. Önce hastanın derisinin sağlam bir bölümünden parça alınır. Alt deri ve üst deri laboratuvarda özenle birbirinden ayrılır. Sonra bir enzim ile üst derinin bağları çözülerek hücreler serbest bırakılır. Bu birbirinden ayrılmış tek hücreler kendilerini besleyecek bir kültür ortamına bırakılır. Bu ortamda gelişmeyi hızlandıracak unsurlar, kalıcı ve temel bağ doku hücreleriyle yeni yeni üst deri hücreleri oluşturur. 9 ila 15 gün içinde yeni bir deri tabakası elde edilir. Bu yeni deri 3 ila 5 hafta içinde deriye aşılanacak kıvama gelir. Şuanda bu oluşumun hızlandırılmasıyla ilgili çalışmalar yapılmaktadır.


Yanıklarda İlk Yardım

Diyelim ki elinizi yaktınız. Ne yaparsınız ne sürersiniz. Tereyağı, alkol kompresi, lahana yaprağı, merhem sürmek veya soğuk suyla yıkamak mı?

• Soğuk su hücre yıkımını önler. Doğrudur.
• Her türlü yağlı maddeden kaçının bunlar ısının ömrünü uzatan bir etkiye sahiptir.
• Kimyasal bir yanıkla karşılaşırsanız, kimyasalın döküldüğü kumaşı çıkartıp ilgili bölgeyi en az 15 dakika yıkamak kimyasalı deriden temizleyecektir.
• Üstünüz yanmaya başladıysa yere yatıp alevleri söndürmeye çalışmak en doğrusudur. Koşarak yardım istemek alevleri bol oksijenle besleyeceği için en yanlış yöntemdir. Eğer yanan siz değilseniz, kişinin üzerindeki alevlerin oksijenle bağlantısını kesmek için herhangi bir şey ile sarmalısınız.
• Yangın alarmı da sizi çabuk uyandırabilmesi için yatak odasına veya yakınına konulmalıdır.