Çörekotu (Nigella sativa) tohumunun insan hücresel bağışıklık sisteminin CD3+, CD4+, CD8+ hücreleri ve toplam lökosit sayısı üzerine etkileri
Amaç: Çörekotu (Nigella sativa) tohumunun insanlarda hücresel bağışıklık sisteminin T lenfosit alt grupları ve toplam lökosit sayısı üzerine etkisinin araştırılması.
Yöntem: Çalışma, yaş ortalaması 24 olan 30 gönüllü erkek üzerinde yapıldı. Uygulama öncesinde her bir gönüllüden EDTA’lı standart kan sayım tüplerine 2 ml venöz kan örneği alınarak Coulter Epics XL Flow Sitometri cihazında CD3+ (olgun T lenfosit), CD4+ (yardımcı T lenfosit) ve CD8+ (süpresör-sitotoksik T lenfosit) hücreleri, Coulter STKS cihazında ise toplam lökosit sayımı yapıldı ve sonuçlar kontrol olarak kullanıldı. Deneklere 4 hafta süresince her gün 30 mg/kg çörek otu tohumu oral yoldan verildi ve 4. hafta sonunda tekrar kan örnekleri alınarak analiz edildi.
Bulgular: CD3+ ve total lökosit değerlerinde istatistiksel açıdan anlamlı bir artış olduğu (sırasıyla P<0.01 ve P<0.001), diğer parametrelerin de arttığı ancak, bu artışın anlamsız (P>0.05) olduğu gözlendi.
Sonuç: Çörek otu tohumunun insan bağışıklık sistemini (immün sistem) güçlendirebileceği düşünüldü.
Genel Tıp Dergisi 2003;13(3):109-112
*Bu çalışmanın 15 denekle yapılan ilk bölümü bir ön çalışma olarak Türk Fizyolojik Bilimler Derneği 27. Ulusal Fizyoloji Kongresi’nde [8-12 Ekim 2001 (İstanbul)] sunulmuştur.
Çörekotu, düğün çiçeğigiller familyasının nigella sativa türüdür. Besin olarak kullanılan kısmı ise bu bitkinin kapsül içerisinde oluşan tohumudur. Nigella sativa için ülkemizde kullanılan diğer isimler: Çöreotu, ekilen çörek otu, kara çörek otu ve siyah kimyondur. Çörek otu tohumları, uçucu yağ (% 0.38-0.49), sabit yağ (%30-40), protein (% 20-30), saponin, melantin, nigellin ve tanen içerirler. Çörek otu tohumunda bulunan uçucu yağlardan timokinon, ditimokinon, timohidrokinon, timol ve nigellon teşhis ve izole edilmiştir. Çörek otu, çoğu Orta Doğu ve Uzak Doğu ülkelerinde 2000 yılı aşkın süredir birçok hastalığın tedavisinde kullanılan şifalı bir bitki olmasına karşın, etken kristal maddesi nigellon ancak 1959’da izole edilebilmiştir. Çörek otunun çeşitli kanser hücrelerine karşı sitotoksik etkili olduğu, hücresel aktivasyonu ve tümöre özel antikorların üretimini artırdığı bildirilmiştir.
Ayrıca, çörek otu ekstraktının sağlıklı hücrelere zehir etkisi yapmayıp, tersine olumlu etkisi olduğuna ilişkin bulgular vardır. Tohum özsuyu ve tohum yağının anti viral ve anti mikrobiyal etkisinin olduğu bildirilmiştir. Elkadı ve Kandil insanlar üzerinde yaptıkları bir çalışmada çörek otu tohumunun CD4+/CD8+ oranı ile Natural Killer hücre aktivitesini artırdığını tespit etmişlerdir. Medenica ve Ark çörek otu tohum ekstraktının immün sistem ile ilgili hücrelerin sayılarında artışa neden olduğunu bildirmişlerdir.
Çörekotu protein ekstraktlarının allojenik hücrelerle veya herhangi bir stimülatör olmaksızın kültürde insan lenfositlerinden interlökin-3’ün üretimini artırdığı bildirilmiştir. Nigella sativa proteinlerinin interlökin-1b’yi artırdığı tespit edilmiştir ki, bu durum makrofajlar üzerinde de bir etkisinin olabileceğini düşündürmektedir (18,19). Bu çalışma çörek otu (Nigella sativa) tohumunun T lenfosit alt grupları ve toplam lökosit sayısı üzerine etkisini araştırmak için yapıldı.
Bulgular
Başlangıçtaki ve dört haftalık uygulama sonundaki CD3+, CD4+, CD8+, CD4+/CD8+ ve lökosit değerleri Tablo 1’de verilmiştir.
![Çörek otuyla yapılan bağışıklık sistemi deney sonuçları]()
|
| Tablo 1 - Parametrelerin Ortalama Değerleri ve İstatistiksel Analizleri |
Tartışma ve sonuç
Medenica ve ark (8) çörekotu tohum ekstraktının CD3, CD4 ve CD8 yüzey antijenlerini artırdığı kadar immün sistem ile ilgili hücrelerin sayılarını da artırdığını göstermişlerdir. Bu araştırmacılar, immün sistem ile ilgili hücrelerin sayılarındaki artışın hematopoezin uyarılmasının bir sonucu olabileceğini bildirmişlerdir (8). El kadı ve Kandil (17) yardımcı T hücrelerinin supresör T hücrelerine oranının düşük olduğu kişiler üzerinde yaptıkları bir çalışmada, Nigella sativanın yardımcı T hücre popülasyonunda belirgin bir artış sağladığını tespit etmişlerdir.
Ayrıca yardımcı T hücrelerinin supresör T hücrelerine oranının (CD4+/CD8+) 1.19’dan 1.85’e önemli oranda arttığını, kontrol grubundakilerde ise değişme olmadığını bildirmişlerdir. Haq ve ark çörekotu proteinlerinin kullanıldığı tüm aktive edilmemiş periferal kan mononüklear hücreler ile allojenik hücre kültürlerinde büyük miktarlarda IL-1β ve TNF-αsalgılandığını göstermişlerdir. Çörek otunun T lenfositleri IL-3 salgılama yönünde aktive ederken IL-2 salınması yönünde herhangi bir aktive edici etkisinin olmadığı, Nigella sativa proteinlerinin total lenfosit miktarını önemli derecede artırdığı ve bu yönüyle hem insanlarda hem de hayvanlarda immün modülatör bir etkiye sahip olduğu rapor edilmiştir.
Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada, nigella sativanın cisplatinin neden olduğu hemoglobin seviyesi ve total lökosit sayısındaki düşüşe engel olduğu ve yalnızca Nigella sativa verilen fare grubunda toplam lökosit sayısında % 3.2’lik bir artış olduğu gözlenmiştir. Bu çalışmada, çörek otu tohumu CD3+ T hücreleri, CD4+ yardımcı T hücreleri, CD8+ supresör sitotoksik T hücreleri ve bunların birbirlerine oranı (CD4+/CD8+) ile toplam lökosit sayını artırmıştır. CD3+ hücre sayılarında ve toplam lökosit sayısındaki artış istatistiksel açıdan anlamlıdır (sırasıyla P<0.01 ve P<0.001), ancak bu artış literatürde belirtildiği kadar yüksek değildir.
Bu çalışmadaki bulguların diğer araştırma sonuçlarından farklı olmasının bir nedeni, değişik bölgelere ait tohumların kullanılması olabilir. Nitekim Türker ve Bayrak bitkilerin gelişmesinde etkili olan çevre koşulları, iklim, ışık, denizden yükseklik, ekvatordan uzaklık, toprak durumu, toprak reaksiyonu, su, mineral maddelerin durumu, bitkinin yaşı, fizyolojik gelişme dönemi, hasat zamanı ve şekli, işleme ve kurutma işlemleri gibi faktörlerin bitkinin normal gelişmesine ve değerli maddelerin sentezlenmesine, elde edilen uçucu yağın miktarına ve kalitesine olumlu ya da olumsuz etkide bulunabileceğini bildirmektedirler. Dolayısıyla farklı coğrafi bölgelerde yetişen çörek otunun bileşimindeki etken madde olan nigellon ve timokinon gibi uçucu yağların miktarları da farklılık gösterebilir.
Nitekim ülkemizin farklı bölgelerinde yetişen çörek otu tohumlarının kimyasal bileşimi üzerine yapılan çalışmalarda, uçucu yağ miktarının % 0.09 ile % 0.36 arasında değiştiği bildirilmektedir. Sonuç olarak, insanlarda çörek otu tohumunun günlük 30 mg/kg oral kullanımının bağışıklık sistemini aktive edebileceği, ancak bu konuyu netleştirebilmek için daha fazla çalışma yapılması gerektiği düşünüldü.
Mehmet Salih Kaya, Mehmet Kara, Hanefi Özbek
